Pirotski ćilim se tka po strogo utvrđenim pravilima i ima zaštićenu geografsku oznaku porekla

Tradicija izrade ćilima je duga više hiljada godina i izvorno su korišćeni kao zaštita od hladnoće i prašine, za transport robe, smeštaj hrane, za posteljne predmete, jastučnice za sedenje i pokrivke za spavanje, pokrivke za krevete, zidove, vrata i prozore, kao torbe za nošenje odeće i ličnih stvari, bili su sastavni deo konjske opreme. Vremenom su razvijeni u predmet visoke umetničke vrednosti sa kompleksnim kulturnim značenjem i likovnom posebnošću gde složena ikonografija isprepletena brojnim simbolima predstavlja odraz duge i složene kulturne prošlosti. Po likovnim i tehničkim osobinama pirotski ćilimi se znatno razlikuju od ćilima nastalih u drugim etnografskim oblastima, te su zbog toga predmet proučavanja na prestižnim univerzitetima i predmet su interesovanja mnogih naučnika i istraživača.

Snovanje

Za snovanje ćilima su potrebne 3 žene. Snovaljka se satoji od dva vertikalna stuba, gde je svaki stub ojačan velikom težinom i ima dve horizontalne motke kojima se određuje dužina ćilima. Pored svakog vertikalnog stuba sedi po jedna žena, pri čemu svaka ima svoj zadatak kod snovanja, a treća žena snove ćilim, ona stoji i mota osnovu oko stubova. Sve žene imaju odgovorne zadatke...

Prva vezuje po 2 niti osnove sa osnovom i niti koje se tu vežu označavaju početak tkanja na razboju, takođe ovde se fizički razdvajaju parne od neparnih niti osnove čime se označava prvi zev na razboju. Druga žena vezuje po 4 niti osnove sa više upletenih niti potke u raznim bojama i to vezivanje se stavlja na vrh razboja i služi za ravnomerno raspoređivanje niti osnove na razboju. Žena koja mota osnovu oko stubova snovaljke mora ravnomerno oko stubova da zateže niti osnove kako neka nit ne bi bila duža ili kraća.Ona ima razvijen osećaj u prstima koji koristi kao metar za merenje dužine niti. Prilikom snovanja, kada se dođe do stubića gde žena vezuje po 2 niti osnove, žena koja vrši snovanje vešto razdvaja niti osnove oko stubića te jednom ide sa jedne strane stubića a drugi put sa druge strane stubića i tom radnjom odmah označava prvi zev za tkanje. Niti osnove idu sve vreme u krug, a prva i zadnja nit vezuju se na stubu. Tako se dobija osnova kružno namotana i ona predstavlja proizvodnu liniju na razboju. Osnova stoji vertikalno na razboju i njen obim određuje dužinu ćilima. Broj niti osnove određuju širinu ćilima, gde 60 niti označavaju 10 cm širine na gotovom ćilimu.

Vidi više

Nameštanje osnove

Kada je snovanje gotovo, niti osnove se skidaju sa snovaljke. Za nameštanje osnove na razboj je potrebno više lica. Prilikom svakog nameštanja osnove na razboj potrebno je od razboja u potpunosti osloboditi jednu vertikalu od ostatka razboja...

Razboj sa svake strane ima gvintove. Oni se potpuno olabave kako bi se sa razboja oslobodili horizontalni valjkovi. Kružno nasnovana osnova se zatim stavlja najpre oko gornjeg valjka a zatim donjeg tako da vuna u boji sa nitima osnove koje su vezivane po četiri zajedno bude na gornjem valjku, a osnova sa kojom su vezane po dve niti osnove bude na donjem valjku. Osnova se zatim namesti po širini gornjeg i donjeg valjka, tačno na sredinu. Zatim se odvojena vertikala vraća na svoje mesto nazad u ostatak razboja i razboj se formira.

Vidi više

..i tako počinje proces tkanja

Izrada, tkanje i proizvodnja pirotskog ćilima se zasniva na tradicionalnim znanjima koja se prenose sa kolena na koleno, upotrebom prirodnog materijala u procesu proizvodnje, vune od ovaca pirotskog kraja. Celokupni posao se obavlja ručno. Izrađuje se tehnikom klečanja na vertikalnom razboju, gde su glavne alatke za proizvodnju ćilimarkini prsti, oči i pomoćna mala alatka, pod imenom tupica, koja se koristi samo za sabijanje niti. Pirotski ćilim ma koje dimenzije, radi se iz jednog dela i nema naličje, ima dva identična lica.

Vuna ovce pramenke - dugovečnost pirotskog ćilima

Pirotski ćilim se izrađuje od vrlo fine tanko upredene vune ovaca pirotskog kraja, ovce pramenke, koja je odličnog kvaliteta. Tanko upredena vuna utiče na gustinu tkanja i finoću zrna, čiji je broj po dužnom centimetru u osnovi 6-7, a u potci prosečno 28 niti, što daje proizvodu visoku zanatsku i umetničku vrednost. Izrađuje se tehnikom klečanja na vertikalnom razboju, koji se gotovo nije promenio od njegovog nastanka. Pirotski ćilim, ma koje dimenzije, radi se iz jednog dela i nema naličje, ima dva lica. Izrada ćilima ne može se pretvoriti u industrijsku, niti se može uneti u izradu ma kakve mašine, jer čovek još nije izmislio mašinu koja može istovremeno da tka materijal sa dva identična lica.